Digitalisering houdt ons in een wurggreep. We kunnen het dagelijks merken, in de manier waarop bijvoorbeeld overheid, gemeentes, zorgverzekeraars, energiebedrijven, woningbouwverenigingen, banken, verzekeraars etcetera met ons om gaan. Automatisering zorgt ervoor dat de mens steeds meer op de achtergrond raakt. We komen in een wereld terecht waarin menselijkheid en ziel achterhaalde begrippen dreigen te worden. Ook digitalisering van het geld draagt bij aan ontmenselijking. Kunnen we deze ontwikkeling nog keren? Dan moet er wel bewustzijn aanwezig zijn over wat de digitale wereld teweeg brengt en hoe het ons afvoert van wie we in werkelijkheid zijn.
Als we met grote instellingen te maken hebben, zoals overheid, banken, verzekeringen, techbedrijven, ‘diensten’ verlenende instellingen, waaronder zorg, dan communiceren we met de computer, met hier en daar bij wijze van uitzondering een mens. Maar dan wel een geprogrammeerd mens, met standaard zinnen en standaard oplossingen. Vooral gericht op het vrijwaren van de instelling waarmee je te maken hebt.
U bent de tiende wachtende
Een kennis had een gecompliceerde breuk aan haar been door de val van een trap. Zij was eerst in een ziekenhuis, daarna in een verpleeginstelling en toen ze schoon genoeg had van de ongeïnteresseerdheid en onkunde van de artsen en verpleging, ging ze naar huis. Daar krijgt ze mondjesmaat hulp in de huishouding en fysiotherapie. Je zou denken dat die fysiotherapie is gericht op verbetering van het lopen, maar er werd een gesprek ‘volgens het boekje’ gevoerd, met vragen zoals hoe ziet de rest van jouw leven eruit? Verder wordt ze overstelpt met door de computer geproduceerde brieven. Daarin worden eisen gesteld, deadlines, handtekeningen, akkoordverklaringen, vragenlijsten etcetera. Het ergst is dat zij aan het dementeren is en dat haar man de karrevracht aan brieven moet lezen en beantwoorden, naast de vrijwel volledige verzorging van zijn vrouw. Als de brieven niet tijdig worden beantwoord, dan spuwt de computer een herinnering uit met dreigende taal. Waar wel absolute voorrang aan wordt gegeven is facturen, waarop het deel dat de vrouw moet betalen, in rekening wordt gebracht.
Dit is slechts een van de ik weet niet hoeveel verhalen over hoe er door kunstmatige intelligentie een ontmenselijkte wereld wordt opgebouwd, waarin wij met z’n allen dreigen te verdrinken. Computers maken geen brood, ze verbouwen geen gewassen, bouwen geen huizen, en vooral, ze houden je hand niet vast als dat nodig is en zijn niet in staat om met het hart te luisteren. Het zijn zielloze dingen, die menselijkheid nabootsen, zonder de echtheid van een levende ziel. Als we die wereld niet willen dan moeten we heel wakker zijn en de invasieve werking van de digitale wereld niet alleen in de gaten hebben, maar er ook afscheid van nemen.
Er is ons voorgehouden dat we door internet verbinding met elkaar zouden kunnen maken over de hele wereld. De werkelijkheid is dat internet een enorm controle instrument blijkt te zijn, dat ons uit de natuurlijke wereld trekt. Daarbij geholpen door geld. Het is vanzelfsprekend geen toeval dat digitaal geld zo in opmars is. De wereld is verslaafd aan geld. Wij denken er niet zonder te kunnen. Wij zijn daarin eeuwenlang zo gehersenspoeld dat het ook werkelijk zo lijkt te zijn dat we geld nodig hebben. De vraag hoe geld zich tot waarde verhoudt wordt niet gesteld. Tot op heden wordt er gedacht dat geld gelijk staat aan waarde, want daarmee kun je de huur of de hypotheek betalen, afrekenen in de supermarkt, de energienota betalen etcetera. Dus, moet je ervoor zorgen er voldoende van te krijgen. Dat wat je kunt kopen voor bijvoorbeeld honderd euro is echter veel minder dan bijvoorbeeld vijftig jaar geleden en ook aanzienlijk minder dan vijf jaar geleden. Geld verliest dus zijn waarde gaandeweg. Dit wordt gedeeltelijk gecompenseerd door loonsverhoging en door hogere uitkeringen. Het ‘gat’ tussen wat je hebt en wat er allemaal betaald moet worden, wordt voor velen echter steeds groter. Ondanks dat er wordt gezegd dat ‘de koopkracht’ beter wordt, maar dat is een politiek gegeven.
We groeien snel toe naar het punt waarop het huidige geldsysteem ophoudt te bestaan. Het is al langer voorbij zijn uiterste houdbaarheidsdatum. Het naargeestige van dit geldsysteem is, dat het nooit heeft kunnen bijdragen aan een breed gespreide welvaart en nog minder aan het welzijn van de mens. In deze tijd komt dit onverbiddelijk tot uiting. Toch, in plaats van dat mensen op grotere schaal bij zichzelf te rade gaan wat de waarde van geld nu eigenlijk is, wordt er angstig aan vastgehouden. Daarom zal het nieuwe systeem – gebaseerd op het oude denken – waarschijnlijk weinig verzet krijgen. Digitaal geld gaat de toon zetten en het nieuwe systeem wordt van bovenaf (hiërarchisch) worden gestuurd. Gekenmerkt door controle en een volkomen gebrek aan vrijheid en privacy.
Wat angst met ons kan doen
Mensen, die angstig zijn, kunnen eenvoudig worden gemanipuleerd. Zij staan open voor elke oplossing die van buitenaf wordt geboden. Zonder zich te bedenken dat degenen die de oplossing bieden ook de veroorzakers zijn van het probleem. Moet je mensen kwalijk nemen dat ze daartoe niet in staat zijn? Je zou daarop nee kunnen zeggen, want vanuit de media en de politiek wordt het zelf nadenken over deze onderwerpen niet bevorderd. Er worden dagelijks vanuit de grote kookketel standaard berichten geproduceerd, die vooringenomen meningen tot gevolg hebben en die er vooral ook op gericht zijn om het eigen kritisch vermogen te onderdrukken.
Hoewel de feiten nogal ontmoedigend zijn, is het vooral nu belangrijk om ons niet daarbij neer te leggen. We kunnen beginnen met de invloeden van buitenaf, die erop gericht zijn om ons constant in beroering te houden, te weren. Dat kunnen we door heel selectief te zijn in wat we tot ons laten komen. Dit geldt in het bijzonder voor de TV, de desktop en de smartphone. De invasie van de digitale wereld loopt vooral via deze media. Verder kunnen we uiterst voorzichtig zijn bij het accepteren van de informatie die tot ons komt, in de wetenschap dat in vrijwel alles een vervuiling zit. Deze vervuiling is er omdat de zender van de informatie zelf, bewust of onbewust, niet vrij van vervuiling is. Wie van ons is er immers geheel autonoom? Dit betekent echter niet dat je naar niemand meer zou luisteren. Zolang je in het besef leeft dat wij allen een stukje van de grote puzzel bij ons dragen en niemand DE WAARHEID bezit, is het gesprek met elkaar nog steeds een groot goed. Dat gesprek zou dan bij voorkeur zoveel mogelijk niet via digitale apparaten moeten gaan.
Ik ga terug naar het onderwerp geld en waarde. Het lijkt er misschien soms op dat ik bezwaar heb tegen geld. Mijn bezwaar is niet tegen geld, maar de manier waarop ermee wordt omgegaan. Het kan een goed hulpmiddel zijn als het vrij komt van hebzucht, eigenbelang, angst en machtsinstinct. Daarvoor is het nodig dat het tussen onze oren gaat veranderen. Het uitgangspunt zou dan niet geld moeten zijn, maar de waarde die wij voor elkaar produceren. Waarde is, wat de ander als waardevol ziet. Bijvoorbeeld, als jij ziek bent en iemand wil voor jou de boodschappen doen, koken, bij je zitten en met je in gesprek, dan kan dat voor jou grote waarde hebben. Het kan zijn dat als je weer hersteld bent, je graag iets terug wilt doen voor die persoon. Als dat van hem of haar niet hoeft, dan kun je wel aan iemand anders teruggeven wat jij hebt ontvangen. Iemand, die iets van jou nodig heeft. Deze uitwisseling kan veel verder gaan dan wat ik in dit voorbeeld heb genoemd. Er kan een onderlinge kring worden ontwikkeld van mensen die op basis van geven en ontvangen met elkaar om gaan. Het geldt niet uitsluitend voor diensten, maar kan ook worden gedaan met producten.
Naar een waarde economie
Op 7 oktober 2023, heb ik samen met Wouter en Kathinka Kamphuis van het biologisch-dynamisch agrarische bedrijf ‘Leeuweriksveld’ een markt georganiseerd. De markt was gebaseerd op vrijheid. Er kon worden betaald met euro’s, met Florijnen en met ‘Leeuwerik’. Alles contant, dus geen digitale transacties. De Leeuwerik was geen geld in de gebruikelijke betekenis van het woord, maar een belofte aan de ‘eendaagscommunity’ van deelnemers aan de markt om terug te geven wat er aan korting op de prijs was ontvangen. Bijvoorbeeld voor een rol stof dat dertig euro kostte, werd vijfentwintig euro betaald en een Leeuwerik uitgeschreven met het bedrag van vijf Leeuwerik. Er waren ook bezoekers, die met euro’s en Florijnen konden betalen, maar niet met Leeuwerik, omdat ze niet naast koper ook leverancier waren. De Leeuwerik verviel aan het eind van de dag, omdat de kring dan weer ontbonden werd. Het was voor de meeste deelnemers nog wat onwennig. Wat nu precies de functie van die Leeuwerik was, waarom ze vervielen aan het eind van de dag, hoeveel Leeuwerik je kon vragen en hoeveel euro’s. Aan het eind van de dag werd er geëvalueerd. Al met al hadden de meeste deelnemers zich goed vermaakt en door de opzet van ga ook bij elkaar kijken, kennis gemaakt met waar de ander mee bezig was. De algemene opinie was dat het voor herhaling vatbaar was.
Van deze dag heb ik geleerd, dat vooral het loskomen van digitaal geld een belangrijk aspect is. Ook, dat bezoekers en aanbieders van producten en diensten beiden betrokken zouden moeten worden bij de markt. Het doel is dat er kringen worden gevormd van mensen die zowel producent als consument zijn. Producent van goederen en van diensten, in de heel ruime betekenis van het woord. De man of vrouw die de zieke verzorgt is bijvoorbeeld ook producent van een dienst. Alles wat de een kan leveren, wat de ander nodig heeft. Dit is een heel andere opvatting over deelnemen aan de economie, dan wat er gewoonlijk onder wordt verstaan. Als het goed gaat met zo’n kring dan kun je bij duizend deelnemers een benadering hebben van een onafhankelijke zelfvoorzienende economie. Onder voorwaarde dat er voldoende diversiteit is in het aanbod – dus dat er voldoende wordt aangeboden om in zoveel mogelijk behoeftes te kunnen voorzien en er niet teveel aanbieders zijn met hetzelfde aanbod. Verder moet de afstand tussen aanbieders niet te groot zijn, dus lokaal of regionaal. Er is dus ook niet één kring, maar – als het goed is – meerdere in heel Nederland. Het belangrijkste is misschien wel dat niemand wordt geforceerd. Heel veel ondernemers zouden wel willen deelnemen aan een ruilkring, maar wat hen tegenhoudt, dat zijn de euro uitgaven die ze moeten doen. Hun inkopen, de huur van het pand, de lonen die ze aan de medewerkers betalen, belastingen waaronder btw. Kortom je kunt en mag niet van een ondernemer verwachten dat deze met zijn hele hebben en houden in een ruilkring stapt. Daarom moet bij elke verkoop die er binnen de kring plaatsvindt een groter deel in euro’s of in een andere munt worden betaald. Wel contant, vanwege het belangrijke doel om zoveel mogelijk bevrijd te worden van de digitale druk. Waarheen het zich uiteindelijk ontwikkelt is aan de deelnemers zelf. Dat er met contant geld wordt betaald en dat een deel in beloftes wordt voldaan is al heel wat. De ondernemers zouden er – zolang de kring in opbouw is – naar kunnen kijken als een korting op hun product met de zekerheid dat er ook aan hen korting zal worden verleend door andere deelnemers aan de kring.
een paar adviezen
Ik denk dat markten organiseren een methode is om kring vorming in beweging te brengen. Verder dat er zo weinig mogelijk in de computer wordt vastgelegd. Mondelinge communicatie en brieven zijn beproefde middelen, die steeds minder worden gebruikt en in ere zouden kunnen worden hersteld. Wie overweegt een markt te organiseren kan aan elke deelnemer die zich aanmeldt kunnen vragen om op een briefje te zetten wat het aanbod is, waarmee de deelnemer naar de markt komt. De deelnemers kunnen ervoor kiezen om een kraam te huren, of om gebruik te maken van ontmoetingspunten op de markt waar gelegenheid is om afspraken te maken. Dit laatste geldt vooral voor de aanbieders van diensten. De ontmoeting moet zoveel mogelijk worden bevorderd, om te voorkomen dat deelnemers vast blijven zitten aan hun eigen kraam. Er zouden minimaal twee moeten zijn die de kraam te bemensen, om daardoor beweging tijdens de markt te bevorderen. Verder moet er vrijheid zijn om onderling te regelen hoeveel in welk betalingsmiddel wordt voldaan en welk deel er wordt geregeld met beloftes aan de kring. Aan het eind van de marktdag kan aan de deelnemers worden gevraagd of zij deel willen uitmaken van de kring. Elke belofte, die er wordt gedaan, kan worden vastgelegd op papier en kan worden gedeponeerd in een ‘brievenbus’ op het middenterrein. Deze beloftes kunnen op een lijst worden gezet, die aan iedereen die zich definitief voor de kring aanmeldt wordt uitgereikt. Dit bevordert de onderlinge transacties en ook de mogelijkheid voor de deelnemers om hun belofte in te lossen.
Ik hoop dat deze tekst gaat bijdragen aan de weg uit de digitale druk en dat we teruggaan naar een menswaardige economie.
© Ad Broere
