Ik schreef de nieuwsbrief waarin dit artikel is opgenomen in oktober 2020. Het is mijns inziens interessant om het te herlezen. In hoeverre had het voorspellende waarde? Is het een proces dat in gang is gezet en waarvan de effecten nog niet helemaal duidelijk zijn? Drie jaar later wordt er in juichende bewoording gesproken over hoe goed het gaat met de economie. Nog nooit werden er zoveel auto’s verkocht dan in de afgelopen maanden. De woningmarkt is nog steeds krap en de woningprijzen blijven hoog. De huren zijn overal sky high en toch is ook de huurmarkt gespannen. Klopt het? Of is er een onderstroom gaande, die in kracht toeneemt?
De aanpak van covid door de overheid heeft vergaande gevolgen voor de economie. Nederland heeft relatief weinig eigen productie. Het meeste dat wij nodig hebben aan goederen wordt geïmporteerd, zoals auto’s, computers, tv’s, smartphones et cetera. De landbouw en visserij waarover zoveel te doen is in de politiek en de media, heeft ook een veel geringere omvang dan veel mensen denken. Zelfs de bouw is qua omvang bescheiden.
De kurk waarop de economie drijft De kurk waarop de Nederlandse economie drijft is dienstverlening. Meer dan de helft van wat Nederland verdient komt uit groot- en detailhandel, transport, horeca, ICT en telecom, financiële dienstverlening en verhuur van en handel in onroerend goed. Een kwart komt uit overheidsdiensten, zoals onderwijs, politie, brandweer, defensie en gemeente- en landelijke overheidsdiensten en de zorg.
Driekwart van de Nederlandse economie is afhankelijk van de mate waarin de euro door de economie ‘rolt’. Als er weinig vraag is naar producten, bijvoorbeeld van kleding, schoenen, elektronische apparaten, dan is er weinig transport en groot- en detailhandel. Als de bedrijven die het moeten hebben van de koopkracht en koopbereidheid van de Nederlanders geen of te weinig activiteiten hebben, dan hebben de afgeleide dienstverlenende bedrijven zoals horeca, toerisme en cultuur daar last van. Het werkt overal in door, ook in de ICT, telecom, woningmarkt en financiële dienstverlening. Omdat overheidsdiensten en zorg het moeten hebben van de belastingafdracht, komen ook deze diensten onder druk te staan.
De neergang wordt verhuld
Momenteel wordt dit nog gecamoufleerd door de toegenomen overheidsbestedingen en overheidssubsidies en door de woningmarkt die in een enorme zeepbel is veranderd. De lage rente en de soepele leningsvoorwaarden dragen bij aan een overspannen situatie op de woningmarkt. De banken zorgen ervoor dat er veel extra geld door schuld wordt gecreëerd, waardoor de sectoren en individuen die daarvan profiteren in een hausse zitten. Eigenlijk is dit bloedgeld, want het verzwaart de lasten van mensen die een veel te hoge prijs betalen voor hun woning of een veel te hoge huur.
De overheid pompt geld rond om de ergste excessen te dempen. Het is wel duidelijk dat er ergens een enorme breuk gaat optreden. De overheid speelt hierin een merkwaardige rol. Aan de ene kant worden bedrijven en zzp’ers die hinder ondervinden van de covid crisis -marginaal – ondersteund, aan de andere kant worden ze niet in staat gesteld om orde op zaken te stellen en hun winst te herstellen. De meest storende factor in de huidige ontwikkeling is echter de psychologische kant ervan.
Het consumentenvertrouwen is al vanaf maart 2020 weg, de economische situatie wordt als ongunstig beoordeeld en het is niet de tijd voor het doen van grote aankopen. Over de ontwikkeling van de eigen financiële situatie is er een grote mate van onzekerheid, men weet eigenlijk niet wat ons te wachten staat. Angst voor wat er komen gaat, remt het vertrouwen in de toekomst. Er wordt al maanden lang veel angst gegenereerd. Iedereen heeft daar volgens mij in meerdere of mindere mate last van.
Angst of leven?
Deze overheid lijkt niet in staat om maatregelen te nemen om dit collectieve trauma te genezen. Alle maatregelen die men neemt, versterken het gevoel van onzekerheid en vergroten de angst. Ik heb al meerdere keren gepleit voor een groot internationaal congres van wetenschappers en medici om alle inzichten met betrekking tot covid te bespreken. Alle inzichten, dus niet uitsluitend die van de WHO, CDC, RIVM et cetera, maar ook die van hen die tot dusver niet mochten worden gehoord. De mondiale politiek moet hierbij afzijdig blijven.
In het voorjaar heb ik op mijn blog het essay ‘The Coronation’ van Charles Eisenstein geplaatst. Eisenstein legt ons de vraag voor hoe wij met z’n allen verder willen. Blijven we hangen in het ‘strijdmodel’ of leggen we de wapens neer en gaan we accepteren dat leven en dood met elkaar verbonden zijn? Met andere woorden, blijven we het virus bevechten in een hopeloze strijd, of gaan we dit virus en alle virussen die gaan komen accepteren als onvermijdelijk onderdeel van het leven? Als de collectieve angst wordt overwonnen, dan zouden we kunnen gaan ontdekken dat ons lichaam een fantastisch instrument is, dat ons beschermt en het mogelijk maakt ons leven te leven.
Mogelijk ontdekken we dan ook opnieuw de zingeving van ons bestaan op aarde. Dat zou ons sterk maken en veel minder afhankelijk van externe beïnvloeding. Misschien is het niet meer dan een vrome wens en is het grootste deel van de mensheid al te diep weggezonken om nog van koers te kunnen veranderen. Misschien zijn er echter ook al heel veel mensen die dit inzicht hebben, maar zich onmachtig voelen om een verandering door te voeren.
De realiteit van onze economie
De economie die wij hebben is in feite een weerspiegeling van ons afhankelijkheidsbewustzijn. We hebben ons collectief afhankelijk gemaakt van geld. Als het er is, dan kunnen we wat en als het er niet is dan kunnen we niets. Als de euro niet of niet in voldoende mate door de samenleving rolt, dan zijn er velen die daar de hinder van ondervinden in de vorm van tekorten, schulden en armoede. We buigen voor degenen die geld hebben en die door het te besteden ons de mogelijkheid geven om een deel daarvan te verdienen. We buigen heel diep voor hen die veel geld hebben. We zijn zelfs bereid om onze morele principes opzij te schuiven om wat van dat geld te krijgen.
We buigen diep voor een land zoals China, dat met ons goedvinden de productie van heel veel goederen naar zich toe heeft getrokken. Het is zo lekker goedkoop en we vragen ons niet af welke offers de gewone Chinezen brengen om bijvoorbeeld onze smartphones te produceren. Evenmin vragen we ons af hoe vreselijk de Oeigoeren in China worden behandeld en dat de producten die door dwangarbeid worden voortgebracht, door ons ‘lekker goedkoop’ worden aangeschaft.
We zijn ons er nauwelijks van bewust dat wij als zelfstandige economie gaan ophouden te bestaan en economisch zijn gekoloniseerd door de economische grootmachten.
Economische netwerken pure noodzaak
Ik schreef over het vormen van economische netwerken, die zich losmaken van het (euro-) geldsysteem. Ik had het over het stimuleren van de regionale economie, waardoor we geleidelijk van afhankelijke consument steeds meer producent kunnen worden. Ook ging het over vernieuwing en over het omlaag brengen van de milieukosten door transport over lange afstand te verminderen. Er waren enkele enthousiaste reacties van lezers, die graag wilden meedoen. Ik wil u hiervoor bedanken, want elke positieve reactie versterkt de basis waarop het plan tot ontwikkeling kan komen.
Ik kan het echter onmogelijk in mijn eentje tot ontwikkeling brengen. Daarvoor zijn jongere mensen nodig, die professioneel en integer hun werk kunnen doen. Het zou geweldig zijn als deze mensen een inkomen kunnen ontvangen zolang het plan nog in ontwikkeling is en ook in het eerste jaar van uitvoering als de kosten nog hoger zijn dan de inkomsten. Ik heb het plan voorgelegd aan subsidiegevers en nog geen positieve reactie ontvangen. Toch is het ontwikkelen van dit plan, al was het in eerste instantie in een pilot, van enorm groot belang. Het kan het verschil maken tussen een ‘hungergame society’ en een menswaardige samenleving.
© Ad Broere, auteur en econoom
