In de Belgische Ardennen ligt het dorp Redu dat bekend is geworden als ‘village du livre’ door de boekwinkels die daar zijn gevestigd. Een van die winkels is De Eglantier & Crazy Castle van Miep van Duin en Jan Verhagen. De boekhandel heeft een plezierig interieur en je treft er een grote en gevarieerde collectie boeken aan in meerdere talen. De Nederlandstalige boeken zijn goed vertegenwoordigd. Bij een bezoek aan de winkel begin maart 2019 trof ik daar Jan Verhagen en ik raakte met hem in gesprek. Meestal ben ik terughoudend met het praten over mijn boeken, maar bij Jan merkte ik echte belangstelling voor de onderwerpen waarover ik schrijf. Het was daarom logisch om hem een exemplaar aan te bieden van ‘Geld in de Bijrol’, met de vraag om mij zijn feedback over het boek te geven. Anderhalve maand later ontving ik een mail van Jan Verhagen, waarin hij in kernachtige bewoording de essentie van het boek weergaf.
Jan vond het goed dat ik zijn recensie opnam in een artikel. Daarom volgt hier de letterlijke tekst van wat hij schreef:
“Ik heb genoten van uw boek.
Ik vond een onderbouwing voor hetgeen ik vooral intuïtief al van oordeel was en het begint al goed met het voorbeeld van het eiland en dan verderop “…het wereldwijde financiële systeem heeft doorgrond en er zich van bewust is dat het in stand wordt gehouden door een geheim netwerk van boeven en verraders…Met uitzondering van een paar duizend zeer machtigen zijn alle zeven miljard aardbewoners gevangen in een misdadig schuld creërend systeem ……”. “Het dwingt mensen om in een tredmolen leven van hersenloze massaconsumptie” (blz. 26 en 27).
En het vervelende is dat de machtige middenklasse waar ik mijzelf toch toe reken, zodanig gepamperd wordt dat van protest toch nauwelijks sprake is. ‘Wij’ hebben zelfs belang bij de status quo, zijnde een relatief comfortabel leven. Rationeel weet je dat het niet klopt, maar feitelijk ga je dan toch maar niet de barricaden op, ook al zie je mensen afzien (hier) en zelfs omkomen (daar; derde wereld).
De machtige onderlaag, zich toch al nooit bewust van haar macht (en steeds weer uit elkaar gespeeld) komt, en dat is hoopvol, toch vaker in opstand. (De ‘gele hesjes’, de brexiteers, slumbewoners, de gestrafte Grieken, Zuid-Amerikaanse indianen vechtend voor hun bestaan, dagdagelijkse drama in Afrika, de jongeren (klimaatspijbelaars, alhoewel geprivilegeerd, maar nog wel vol idealen), uiterst rechtse bewegingen die wol spinnen bij dit alles (AFD, Vlaams Belang, Le Pen, Wilders, Baudet).) Maar in deze opsomming zie je ook alweer hoe het hele spul uit elkaar valt in fracties en stromingen. Macron (bankier!) die het hele protest van bijv. de hesjes rekt en trekt en lekker laat uitrazen om dan bij vernielingen die voortkomen uit frustratie, het laken, verontwaardigd, naar zich toe te kunnen trekken.
Zelfs prachtige slogans zoals:” Privatize profit, socialize loss” kunnen niet op tegen lobby-clubs waar het Europees Parlement mee wordt vergiftigd;750 parlementsleden, 30.000 ‘voorlichters’ (Knack/The Guardian).
Nou, die ontslagen elektriciens uit Athene, die op hun brommertje afgesloten gezinnen weer gaan aansluiten op het elektriciteitsnet hebben vast geen lobbyist in Brussel om ook nog even de ethische kant van hun werk te belichten.
Ik was mij ervan bewust dat speculanten parasitair bezig zijn, maar dat ūberhaupt geld met geld verdienen zo laakbaar en vooral zo funest is heb ik nooit zo mooi uitgewerkt voorgeschoteld gekregen. Einleuchtend!
Het alternatief is, de alternatieven zijn, niettemin taai en lastig en eerlijk gezegd heb ik er (voorlopig) ook nog niet veel fiducie in. Volgens mij moet het oude systeem nog meer ellende veroorzaken en schier irreparabel worden en zoals gezegd nog meer miserie en crisis veroorzaken, alvorens de omslag kan worden gemaakt. Wel zijn al die initiatieven en boeken zoals die van u, de voorbodes van een mogelijke ‘paradigm shift’, maar neemt nog wel wat tijd.
De econocratie zal zoals de theocratie of de aristocratie etc. eens zijn langste tijd wel hebben gehad, maar ik moet ook concluderen dat het toch ook fundamenteel in de mens zelf zit en we er in die zin wel nooit vanaf zullen komen. Volgens mij zal steeds weer die strijd geleverd moeten worden met andere “heersers’, andere bezitters en machtigen.
Daar geeft de geschiedenis genoeg voorbeelden van.
Blijft dat ik het heerlijk vond om te merken dat ik het goed heb aangevoeld en dat uw boek mij heeft gesterkt om de goede zaak te blijven steunen.”
Het wegkijken van de middenklasse, die zo wordt gepamperd dat er van protest nauwelijks sprake is, wordt treffend uitgedrukt. Toch heeft de koopkrachtvermindering ook gevolgen voor de middeninkomens en zelfs voor de hogere. Het heeft te maken met het gewend zijn aan een uitgavenpatroon en niet op tijd inzien dat de omstandigheden veranderen door de toenemende vaste lasten en directe en indirecte belastingheffing. Het aantal gezinnen in de acute problemen is aan het groeien. Het rapport ‘financiële problemen 2018’ van het Nibud geeft aan dat een derde van alle gezinnen in Nederland betalingsproblemen heeft. De particuliere schulden (creditcard, rood staan op de bankrekening, consumptieve leningen) zijn aan het toenemen. Als een gezin in de problemen raakt dan kijken degenen die ‘hun zaakjes voor elkaar hebben’ weg en stellen zichzelf gerust met de gedachte dat ‘ze’ het er zelf wel naar gemaakt zullen hebben. Meestal komt het echter door verlies van werk, lager betaalde baan, ziekte, scheiding of andere problemen binnen het gezin.
Jan Beuving schreef het lied ‘Die Geur’, genomineerd voor de Annie M.G. Schmidt prijs, waarin op een rauwe manier het lot van een gezin in armoede wordt geschetst door de ogen van een deurwaarder. De deurwaarder richt zich naar de ‘Excellentie’ als eindverantwoordelijke voor het instandhouden van de mensonwaardige omstandigheden waarin mensen verkeren die in de hoek zitten waar de klappen vallen.
Als wordt voorgesteld om het minimumloon op te trekken van € 10 naar € 14 dan roepen de werkgevers in koor dat dit heel slecht is voor de werkgelegenheid. Dezelfde werkgevers die onevenredig hebben geprofiteerd van de economische groei van de afgelopen jaren. De wereld van ‘met z’n allen voor ons eigen’ (Koot en Bie) heeft ons behoorlijk in zijn greep. Zolang wij maar gepamperd worden protesteren we niet. Ook al zien we om ons heen steeds meer mensen die het niet meer redden. De menswaardige samenleving is ver weg, misschien zelfs wel oneindig ver… Jan Verhagen schrijft dat elitevorming inherent is aan de mens zelf. Als de geldelite is verdwenen dan volgt weer een nieuwe elite. Ik denk dat de mens als deze zich bewust wordt van de verbondenheid van alles en allen niet anders kan dan vanuit dat besef te gaan leven. Mijn vrouw Anneke vertelde me het verhaal van een Egyptische boer uit boven Egypte, die in een dorpje had gewoond waar nu het stuwmeer van de Aswandam ligt. De journalist vroeg aan hem of hij het niet erg vond dat zijn dorp verloren was gegaan. Zijn antwoord was dat door de stuwdam er voor veel meer Egyptenaren water beschikbaar was gekomen, waardoor hun leven beter was geworden. “Hoe zou ik gelukkig kunnen zijn in de wetenschap dat zoveel andere mensen het niet goed hebben?”
© Ad Broere, econoom en auteur
cartoonist uitgelichte tekening: Djanko
