In het rapport ‘Geld en Schuld, de publieke rol van banken, gepubliceerd door de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid, dat in januari 2019 werd gepubliceerd, wordt duidelijk gemaakt dat commerciële banken geld door schuld ‘uit het niets’ creëren. Hierdoor werd ‘Geld komt uit het Niets’ gerehabiliteerd tegenover de criticasters, die mij zelfs conspiracy theorieën in de schoenen wilden schuiven, vanwege mijn visie op geldcreatie.
Geld, dat banken niet in bezit hebben en dat slechts voor een zeer klein deel wordt gedekt door eigen vermogen, heeft in het digitale tijdperk sinds 1980 de wereld veroverd en zowel de geldhoeveelheid als de schuldenberg enorm doen toenemen.
Er zijn economen die zeggen dat dit een goede ontwikkeling is, want de wereldeconomie had niet tot zo’n ontplooiing kunnen komen als er niet zoveel geld door schuld beschikbaar zou zijn gekomen. Volgens mij is de wereld echter niet gebaat bij geld door schuld, gekoppeld aan rente.
Schuldenberg
De hypotheekschuld is in Nederland opgelopen tot 702 miljard euro eind september 2018. Deze schuld staat vooral op naam van de jongeren. De woningmarkt is zeer moeilijk voor jongeren die een huis willen kopen. Door de aanscherping van de voorwaarden is een hypotheek steeds moeilijker te krijgen en de huizenprijzen zijn in de afgelopen dertig jaar zo sterk gestegen dat ze in geen verhouding staan tot de in toename achterblijvende inkomens. Als een jong gezin al een hypotheek kan krijgen, dan is die torenhoog en voor een verhoudingsgewijs dure woning. Het gevolg hiervan is dat er dertig jaar moet worden geploeterd om van de schuld af te komen en de rente over die dertig jaar op te brengen. Weliswaar is de rente nog steeds relatief laag, maar de schuld is zoveel hoger geworden dat de lasten hoog zijn. Banken zijn nog steeds geneigd dit te camoufleren door de hypotheek (voor een deel) aflossingsvrij te maken. Er wordt gesteld in het WRR rapport dat de schuldenberg moet worden afgebouwd. Hoe dan, vraag ik mij af. Jongeren geen huis meer laten kopen? Dan moet er worden gehuurd en we weten hoezeer de huurwoningenmarkt werd verknoeid door het liberale regeringsbeleid dat ruim baan gaf aan huurhuisbezitters door in verhouding tot de inkomensontwikkeling absurde huurverhogingen toe te staan. Hierdoor geven gezinnen die huren niet bij uitzondering de helft of meer van hun besteedbare inkomen uit aan woonlasten, waartoe ook de door de energiebelasting sterk gestegen energielasten worden gerekend.
De verantwoordelijkheid berust voor een belangrijk deel bij de overheid die kennelijk in de veronderstelling verkeert dat de burgers over een onuitputtelijke portemonnee beschikken. De fundamentele verantwoordelijkheid ligt echter bij de banken. Banken hebben belang bij schuld. Hoe hoger de schuld, hoe hoger het inkomen. Zeker bij een relatief lage rente compenseert de hoeveelheid schuld de verminderde opbrengst per euro. Zolang de banken garanties krijgen dat hun eventuele verliezen worden gecompenseerd, zoals bij hypotheken door de hypotheekgarantie is er geen sta in de weg om zoveel mogelijk leningen ‘in de markt te zetten’. Vanzelfsprekend hebben banken zich wel te houden aan de grenzen van wat ze mogen uitlenen, maar kennelijk is er nog steeds ruimte voor groei van de hypotheken, zoals blijkt uit het enorme bedrag van 702 miljard euro.
Omdat jongeren voor hun studie vaak geld moeten lenen beginnen ze hun werkzame leven met een schuld. Ook hier hebben banken een belang, want studieleningen zijn een winstobject. Veelal wordt over het hoofd gezien dat commerciële banken gewone ondernemingen zijn met aandeelhouders en een winstdoelstelling om die aandeelhouders tevreden te houden. Ze behalen hun winst vooral door rente. Ondanks de lage rente maken deze inkomsten nog steeds zo’n 80 procent van de totale opbrengsten uit. In 2018 boekte de ING bijvoorbeeld een winst van 5 miljard euro voor zijn aandeelhouders. Bankieren blijft ook in deze tijd een lucratieve bezigheid. Het verdienmodel van banken is in mijn opinie onjuist. Het klopt niet om meer te verdienen door meer geld uit te lenen. Bovendien jaagt het de geldhoeveelheid op en legt het grote druk bij gezinnen in de kwetsbaarste periode van hun leven. Jongeren worden door deze schuldslavernij vaak zo door de waan van de dag bepaald, dat ze over het algemeen niet bezig zijn met onderwerpen zoals die door mij in dit artikel naar voren worden gebracht. Ook speelt de meestal povere kwaliteit van de educatie hierbij een rol. In het huidige onderwijs wordt nauwelijks aandacht besteed aan leren zelfstandig en kritisch te denken. Ik spreek hierbij uit eigen ervaring omdat ik een flink aantal jaren parttime in het hoger onderwijs werkzaam ben geweest.
Niet voor niets zorgen in gesloten gemeenschappen zoals Volendam en Spakenburg de ouderen voor de jongeren. Ik weet niet hoe het nu is, want de verandering slaat overal toe, maar de traditie in bijvoorbeeld in het vissersdorp Volendam om jonggetrouwde koppels was een huis en een schip te schenken. Dan heb je de bank niet nodig en voorkom je een hoop financiële zorgen en spanningen bij jonge mensen.
Eigenlijk is het normaal dat de jongere generatie niet met schuld wordt belast. Helaas is de samenleving zo ontwricht geraakt dat de oudere generatie in de meeste gevallen niet meer voor de jongeren kan zorgen. Dit komt vooral omdat de ouderen in deze tijd worden geconfronteerd met stagnerende pensioeninkomens en de helft wel een schuldvrije woning heeft, maar dat is niet meer dan waarde in stenen. Daarnaast speelt ook de toenemende individualisering een rol, waarbij het ‘ieder voor zich’ geldt.
Scheve vermogensverdeling
Geld door schuld heeft de verhoudingen in de hele wereld, ook in Nederland scheefgetrokken. Het heeft een klein deel van de Nederlandse huishoudens rijkdom gebracht, een rijkdom die steeds groter wordt doordat geld vermeerdert als je voldoende vermogen hebt om geld met geld te kunnen verdienen. Tegelijkertijd wordt het grootste deel van de Nederlandse huishoudens veroordeeld tot bezitsloosheid. De grafiek hieronder geeft weer hoe de realiteit is. Tien procent van de Nederlandse huishoudens bezit 75 procent van het totale bezit en vijftig procent van de huishoudens bezit (vrijwel) niets of minder dan niets. Om vertekening te voorkomen heb ik de papieren overwaarde van woningen achterwege gelaten.
Hoe komen we van het schuldgeld en rente af?
Geld met geld verdienen en geld door schuld zijn de hoofdoorzaken van de scheefgroei in de samenleving. Een groot deel van de huishoudens bezit daardoor niets. Voor deze bezitsloosheid waarschuwde de derde president van de Verenigde Staten Thomas Jefferson al. Aanpassingen binnen het huidige systeem zijn onvoldoende, want het huidige stelsel blijft armoede en rijkdom genereren. Je zou ook kunnen zeggen dat binnen het huidige stelsel rijkdom en armoede elkaar in stand houden.
We komen er alleen vanaf als we coöperaties of netwerken gaan vormen van kleinschalige regionale producenten en consumenten met een eigen rente- en speculatievrije munt. Als geld met geld verdienen onmogelijk wordt gemaakt, dan daalt de schuldenberg geleidelijk, evenals de prijzen van alle goederen en diensten omdat ze niet meer worden belast door geld met geld verdienen. Ook de overheid kan met minder geld toe en daardoor kunnen ook de belastingen flink omlaag. Vanzelfsprekend is het dan nog een zaak dat de producenten hun positie in het netwerk niet misbruiken door te hoge prijzen te vragen voor hun goederen.
Van de banken en de overheid hoeven we het echter niet te verwachten. Van de banken niet omdat zij hun verdienmodel niet willen prijsgeven vanwege de grote voordelen die het hen oplevert en van de overheid niet omdat daar een ontstellend gebrek aan kennis van en inzicht in het geldstelsel is.
(c) Ad Broere auteur en econoom
