Er is een bewustwordingsproces gaande in de samenleving en hierover wordt steeds meer kennis gedeeld. Econoom Ad Broere draagt hier al decennia lang aan bij met verschillende boeken, lezingen, interviews, nieuwsbrieven en inspirerende initiatieven. In dit interview laat Ad zich zien als iemand met een brede en oorspronkelijke visie, waardoor zijn kernonderwerp: de zoektocht naar een menswaardige samenleving een diepe betekenis krijgt. Hij doet een beroep op zijn lezers om zelf na te denken en een eigen verantwoordelijkheid te nemen. Niet altijd even eenvoudig, maar wel zo eerlijk.
DM: Een stukje achtergrond. Je komt uit de financiële wereld. En al heel lang vind je dat het anders moet. Hoe is dat zo gekomen?
AB: Ik studeerde economie in de jaren zeventig, dat samenviel met de opkomst van het globalisme. De manier waarop economie werd gereduceerd tot formules op een krijtbord kwam destijds al onwerkelijk op mij over. Het narratief klopte volgens mij ook niet. De mens wordt in de economie gereduceerd tot een ‘ding’ dat onbeperkte materiele behoeftes heeft en schaarse middelen om die behoeftes te bevredigen. In 1975 studeerde ik af met mijn doctoraal scriptie ‘Multinationale ondernemingen in de westerse geïndustrialiseerde wereld’. Het onderzoek dat ik deed was naar de geopolitieke invloed die deze ondernemingen hebben. Dit onderwerp heeft pas in deze tijd, vijftig jaar later, meer interesse gevonden. Met name door de gebeurtenissen in de afgelopen jaren, die veel mensen aan het denken heeft gezet over geld, macht en maatschappelijke verhoudingen.
DM: Wat was jouw inbreng in het rapport Geld en Schuld: De publieke rol van de banken, door de WRR (Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid) in 2019 over het functioneren van het geldstelsel en het bredere-monetair-financieel systeem?
AB: Het rapport Geld en Schuld is het gevolg van het Burgerinitiatief ‘Ons Geld’ dat dermate succesvol was dat het onderwerp in 2015 op de agenda van de Tweede Kamer – moest – worden geplaatst. Mijn bijdrage aan dit Burgerinitiatief is substantieel geweest. De WRR heeft na de discussie in de Tweede Kamer in maart 2016 opdracht gekregen om het rapport op te stellen. De conclusie: ‘Het is een belangwekkend onderwerp er moet meer onderzoek naar worden gedaan, maar experimenten moeten worden vermeden’, zegt genoeg over de directe waarde van het rapport. Ook al werd er op korte termijn schijnbaar niet veel met het rapport gedaan en ging de politiek over tot de orde van de dag, het is volgens mij toch een kiem tot verandering.
DM: Jij zegt dat verandering bij de mens zelf begint. Wat bedoel je daar concreet mee?
AB: Mensen moeten zelf in actie komen. Participatie is belangrijk. Menswaardig is een samenleving waarin wordt samengewerkt en het eigen belang niet los staat van het belang van de ander. Elk mens heeft het geboorterecht op een leven, dat niet bepaald wordt door materiele zorgen. Daarom heb ik het herhaaldelijk over de noodzakelijke ontwikkeling van het bewustzijn. Hiermee bedoel ik in dit verband dat je als individu je ervan bewust bent dat jij afhankelijk bent van de ander. Als de vuilnisman jouw afval niet wil ophalen, dan blijf jij ermee zitten. Als de boer geen groente meer wil verbouwen en vee wil houden, dan heb jij geen voeding, als de kledingmaker geen kleding meer wil maken, dan ga je naakt door het leven, als de bouwer geen woning meer wil bouwen, dan heb jij niets om in te wonen.
Tot dusver wordt er gewerkt voor geld, omdat er een maatschappij is gecreëerd, waarin je geld nodig hebt om te kunnen overleven. Dit heeft tot gevolg dat mensen zonder bezieling werk doen, louter om te verdienen. Als er te weinig kan worden verdiend, dan wordt het werk niet meer gedaan en moeten er mensen uit het buitenland komen, die nog bereid zijn om voor een laag loon te werken. Of het bedrijf verplaatst zijn productie naar landen waarin de lonen laag zijn in vergelijking met Nederland.
Het gevolg hiervan is dat als je kijkt naar hoe de werkgelegenheid is verdeeld in Nederland, er een enorme concentratie is van werk in de zakelijke en financiële dienstverlening. Lees hierover ook mijn artikel ‘Werken in Nederland’. Nederland heeft zich afhankelijk gemaakt van import van goederen en goedkope arbeid. Dit is kenmerkend voor een economie, die om geld draait. Als wij niet onze mentaliteit van ieder voor zichzelf en geen betrokkenheid bij het welzijn van de ander en van de samenleving als geheel dan loopt het mis. In het bijzonder als gaat blijken dat je alles wel kunt omzetten in geld, maar dat je geld niet kunt eten en drinken en dat je er evenmin in kunt wonen.
DM: Op 7 oktober 2023 stond je met een experiment op de streekmarkt ‘t Leeuweriksveld in Emmen. Vertel daar eens over.
AB: Het was een kleinschalig project, een één-daags-community. De plaats waarop, was ’t Leeuweriksveld, de boerderij van Wouter en Kathinka Kamphuis, die op 7 oktober dertig ondernemers en een onbekend aantal bezoekers gastvrij ontvingen. De doelstelling van de dag was om bewustwording over de rol van geld te bevorderen en de deelnemers te laten ontdekken wat er gebeurt als geld niet meer voorop staat.
Cineast Barry Annes heeft van de dag een video gemaakt. Barry heeft met zijn video opname fantastisch de fijne sfeer weergeven van deze dag. Het ging zoals vooraf werd gehoopt, er was veel onderling contact en belangstelling voor elkaar. Daardoor ontstond er een uitwisseling van goederen en diensten, waarbij de deelnemers volledig vrij gelaten werden in hoe zij de geleverde producten en diensten onderling wilden afrekenen. Contante euro’s en contante florijnen en ook – bij wijze van experiment – ‘de Leeuwerik’, die als een tijdelijke opslag van waarde werd gebruikt in de vrije ruilhandel van goederen en diensten.
Het bijzondere hieraan is, dat de Leeuwerik de ruilhandel tussen de deelnemers bevorderde, omdat het alleen op de dag zelf geldig was. Tegelijkertijd werd de behoefte aan euro’s volledig gerespecteerd, waardoor de afrekening voor een groot deel in euro’s (of Florijnen) en voor een klein deel in Leeuwerik ging.
Het belangrijkste van de dag was, dat er een eerste stapje werd gezet in het omdenken van eerst geld, en daarna waarde naar eerst waarde en daarna geld. Voor velen nog onwennig en er waren in de evaluatie ook kritische vragen over het hoe en waarom, maar de meeste deelnemers waren het over eens dat het een leuk en zinvol experiment was, dat navolging verdient.
Voorafgaand aan de markt heeft Frodo Kuipers (Studio Mosquito) een animatie geproduceerd waarin het uitgangspunt van de dag: waardecreatie eerst, op een luchtige en toegankelijke manier wordt uitgelegd.
DM: De waarde van de Leeuwerik zit hem dus niet het in vertrouwen in de Leeuwerik zelf maar in de betrouwbaarheid van de mensen die met zo’n Leeuwerik betalen. De Leeuwerik is slechts een symbolisch papiertje dat herinnert aan dat vertrouwen. Dat is veel voelbaarder dan wanneer je met fiat valuta als de Euro of Dollar betaalt, waarvan mensen nog wel eens vergeten dat ook daar de waarde fiduciair (gebaseerd op vertrouwen) is, maar dan vertrouwen in een gezichtsloos systeem dat voor de gewone mens niet meer te overzien is.
Wat is geld volgens de bewustwording die jij al zo lang op gang probeert te brengen?
AB De Leeuwerik is inderdaad geen geld in de traditionele betekenis van het woord. Het is een belofte aan de community om de van de verkoper ontvangen waarde terug te leveren met jouw product of dienst.
De community bestaat uit mensen die zowel leverancier als afnemer zijn en die bereid zijn om binnen de kring waarvan zij deel uitmaken te leveren en te ontvangen. In de huidige samenleving is geld dominant. Als je het hebt, dan kun je wat, als je het niet hebt dan kun je niets. Alles draait om het verkrijgen en het bezit van geld.
Bovendien is van geld een product gemaakt waarmee je meer geld kunt verdienen. Omdat enkelen veel meer in staat zijn dan de meesten om geld naar zich toe te trekken, is de huidige scheve maatschappij ontstaan waarin een relatief klein aantal mensen enorme bezittingen hebben en een groot aantal weinig tot niets bezit. Deze ongelijkheid heeft ertoe bijgedragen dat die enkelen een grote invloed uitoefenen op politiek en economie, wereldwijd. Een invloed, die niet bijdraagt aan geluk en welzijn. Daarom is de omkering van geld voorop naar waarde eerst belangrijk. Ten eerste omdat veel mensen die in de geldsamenleving aan de zijlijn staan, met dat wat zij te bieden hebben wèl kunnen deelnemen aan de samenleving en ten tweede omdat degenen die nu hun macht aan geld ontlenen, hun invloed gaan verliezen, doodeenvoudig omdat ze met hun geld geen mensen meer kunnen omkopen.
DM: Hebben we het in de kern niet over energie? De waarde van de energie die mensen ergens insteken en uitwisselen? En dat die uitwisseling eigenlijk directer moet, zoveel mogelijk zonder dat er iets russen zit of staat?
Ad: Alles is energie. Einstein zei hierover: ‘Alles is energie, meer is er niet. Als je energie-frequentie van de werkelijkheid die jij voor ogen hebt daarmee in overeenstemming brengt, dan ontstaat die werkelijkheid onvermijdelijk. Dit is geen filosofische theorie het is natuurkundige realiteit.’ Als je deze uitspraak tot je laat doordringen, dan weet je ook dat wij in staat zijn om met elkaar de hemel op aarde te creëren, als wij ons ervan bewust zijn hoe we met energie kunnen scheppen en dat we dat niet aan krachten buiten onszelf over laten.
naschrift Ad Broere:
D.M. – op zijn verzoek gebruik ik alleen de initialen – heeft mij geïnterviewd. De ‘mens Ad’ kwam in dit artikel volgens zijn opdrachtgever te weinig uit de verf. De vragen die ik zou moeten beantwoorden om het wel te laten voldoen aan de criteria, spraken mij weinig aan. Om dit voor mij alleszins toonbare resultaat van twee lange gesprekken niet in het vergeetboek te laten belanden heb ik het op mijn blog gezet, met dank aan D.M. voor zijn inzet.
