Hoeveel mensen sterven aan corona?

Het aantal sterfgevallen stijgt. Maar zijn er werkelijk meer sterfgevallen dan in vorige jaren? En zijn ze alle toe te schrijven aan covid-19? Velen zeggen van niet. Een onderzoek naar de feiten in het online magazine Quark.de, gepubliceerd op 6 december 2020

Het Robert Koch Instituut (RKI) publiceert dagelijks rapporten over hoeveel Covid 19 patiënten zijn overleden, waardoor het aantal zogenoemde “coronadoden” voortdurend wordt geactualiseerd. Volgens het rapport is ongeveer 3,6 procent van degenen die in Duitsland positief testten overleden.

Het is echter nog niet duidelijk of al deze Covid 19 patiënten “met” het virus zijn gestorven of dat ze alleen “aan” het virus zijn gestorven. Volgens het RKI was ongeveer 85 procent van alle in Duitsland overleden personen ouder dan 70 jaar. De overgrote meerderheid leed al aan een of meer eerdere ziekten. Bovendien kwam ongeveer de helft van hen uit bejaardentehuizen, volgens een studie van de Universiteit van Bremen. Zouden deze mensen zelfs zonder Covid-19 zijn gestorven? Of was de werkelijke doodsoorzaak een beroerte of hersenbloeding en de virussen in de keel slechts de laatste druppel?

Er zijn aanwijzingen dat de leeftijd van de geïnfecteerden van invloed is op het percentage “coronadoden”. Zo is bijvoorbeeld het aantal positieve Corona-tests in Duitsland sinds medio juni weer verdubbeld, zonder dat het aantal Corona-geassocieerde sterfgevallen significant is toegenomen. Het Robert Koch Instituut vermoedt dat dit vooral te wijten kan zijn aan het feit dat veel jonge mensen in de afgelopen tijd positief werden getest, van wie er echter relatief weinig ernstig ziek worden of sterven.

Coronavirus – De situatie op de Duitse intensive care units

Positieve tests, IC opnames en sterfgevallen weergegeven per week vanaf 3 september tot 22 oktober. Het aantal positieve tests overtreft de ic opnames en de sterfgevallen vele malen en het verschil neemt in de loop van de tijd toe.

Meer doden door Corona?

Of het nieuwe SARS-CoV-2 coronavirus in het algemeen meer mensen doodt dan normaal is echter zeer discutabel. Er zijn immers ook grote schommelingen geweest in het aantal griepslachtoffers in de afgelopen jaren. Zo schatte het Robert Koch Instituut het aantal sterfgevallen als gevolg van seizoensgebonden influenza-infecties op 25.000, met behulp van de berekening van het sterftecijfer, waar we later nog op terugkomen.

Zie je de extra impact van het coronavirus in de statistieken over sterftecijfers – of blijven de cijfers uiteindelijk ongeveer gelijk aan die van een typische griep? Een blik op de gegevens.

Daarom moeten we erover praten:

Hoge oversterfte geeft een aanwijzing voor de ernst van een pandemie

Hoeveel mensen er sterven na de besmetting hangt af van de verspreiding van de ziekte, de toestand van de geïnfecteerden, de testcapaciteit en de testcriteria – en uiteindelijk aan de interpretatie van de gegevens.

Het is belangrijk om te weten hoeveel mensen er sterven na een infectie. Op basis van deze cijfers kunnen deskundigen het gevaar van een virus realistisch inschatten. Alleen op die manier kunnen passende politieke besluiten worden genomen. Aan het begin van de epidemie haalden veel critici de statistieken over oversterfte aan, die bijvoorbeeld in het European Mortality Monitoring Project (EuroMomo) voor Europese landen kunnen worden vergeleken.

Oversterfte

Oversterfte is een indicator voor de ernst van een epidemie of een pandemie. Het verwijst naar het aantal sterfgevallen dat boven een historisch gemiddelde ligt. Het gemiddelde aantal sterfgevallen per dag is berekend over de afgelopen jaren. Als er in deze periode bijvoorbeeld een bijzonder groot aantal mensen sterft door een zwaar griepseizoen of door rampen of oorlogen, kan dit daar worden afgelezen.

De extra sterfgevallen worden toegeschreven aan specifieke gebeurtenissen, maar in de winter aan de seizoensgriep. Voor het griepseizoen 2017/2018 bijvoorbeeld zijn er in Duitsland slechts 1674 griepdoden in het laboratorium vastgesteld. Het veronderstelde aantal griepsdoden ligt echter een factor 15 hoger dan dit cijfer.

De regelmatige evaluaties van oversterfte laten zien welk griepseizoen bijzonder ernstig was, zoals in 2017/2018, toen het verantwoordelijk was voor ongeveer 25.000 sterfgevallen in Duitsland. De aanpak kan ook worden toegepast op de Corona-pandemie om te meten hoe gevaarlijk het virus is.

Oversterfte stijgt in Corona hotspots

Sinds medio maart is het aantal sterfgevallen in veel landen tegelijkertijd gestegen, zo blijkt uit cijfers van de EuroMomo-databank en het Federaal Bureau voor de Statistiek in Duitsland. Het platform presenteert het totale aantal sterfgevallen in Europese landen en zelfs voor afzonderlijke regio’s of steden per week. De cijfers voor Duitsland als geheel zijn daar niet weergegeven, alleen voor Berlijn en Hessen.

Uit de gegevens blijkt dat de oversterfte in landen die in het bijzonder door het coronavirus werden getroffen, de pieken van de sterfte als gevolg van corona duidelijk hebben overschreden – bijvoorbeeld in Engeland, Frankrijk, België, Spanje en Italië, maar ook in Zweden en Zwitserland. Gegevens uit de Human Mortality Database bevestigen dit. In de database worden de sterftecijfers van verschillende landen samengevoegd.

Overigens wordt het oversterftecijfer als gevolg van het SARS-CoV-2 coronavirus pas na verloop van tijd duidelijk. Aanvankelijk nam het sterftecijfer niet toe, hoewel het coronavirus al tienduizenden Europeanen had besmet. Op basis van deze cijfers stelden veel critici dat er zonder oversterfte en lege IC-bedden geen reden was voor de maatregelens. Waar ze geen rekening mee hielden, was dat patiënten met een ernstig beloop gemiddeld pas ongeveer drie weken na het optreden van de symptomen overlijden, zoals uit verschillende onderzoeken is gebleken. Na een paar weken gingen de sterftecijfers omhoog.

Een blik op Duitsland

Aangezien het coronavirus zich ook in Duitsland heeft verspreid, is het aantal sterfgevallen eveneens in dit land gestegen. Tussen eind maart en begin mei zijn er meer mensen gestorven dan gemiddeld in de voorgaande jaren, en in sommige gevallen werden de hoogste cijfers van de afgelopen jaren overschreden. Deze trend is vooral zichtbaar bij de 65-plussers.

Het is nog niet duidelijk waarom de sterftecijfers in augustus weer zijn gestegen. Het Federaal Bureau voor de Statistiek vermoedt dat de hoofdoorzaak niet Covid-19 is, maar een hittegolf. Daarover later meer.

Plaatje 1

In Beieren en Baden-Württemberg zijn tussen maart en mei meer mensen gestorven dan in de periode daarvoor. Een reden hiervoor zou kunnen zijn dat een bijzonder groot aantal mensen op dit moment in beide deelstaten positief testte op het coronavirus.

Autopsies brengen duidelijkheid over de doodsoorzaken

De vereniging van pathologen in Duitsland wilde heel snel duidelijkheid of de oversterfte daadwerkelijk verband hield met Covid-19. Vanaf het allereerste begin voerden ze autopsies uit op zoveel mogelijk veronderstelde coronadoden om de doodsoorzaak vast te stellen.

Een autopsie van twaalf overleden Covid 19 patiënten in Hamburg toonde aan: Ongeveer de helft van de doden had trombose in de diepe aders, en in een derde van de gevallen was een stolsel losgekomen en had een longembolie veroorzaakt – en dat had tot de dood geleid. Voor de dood was er bij geen van de patiënten een vermoeden van een dergelijke trombose geweest.

We hebben hier laten zien welke schade Covid-19 op lange termijn kan aanrichten.

Autopsies zijn ook belangrijk om de schade van longziekten vast te stellen en om te weten te komen of en welke schade op lange termijn mogelijk of waarschijnlijk is na een infectie. Er is echter niet genoeg capaciteit zijn voor alle sterfgevallen – en hoe meer sterfgevallen er zijn, hoe moeilijker het wordt. Maar elke autopsie helpt de onzekerheden te verkleinen.

Maar:

Bevestigde covid sterfgevallen verklaren niet de sterke stijging in veel landen.

Bij de analyse van oversterfte ontstaat het volgende probleem: de totale toename van het aantal sterfgevallen kan niet worden verklaard door laboratoriumbevestigde Corona-gevallen alleen. In veel landen stijgen ook de sterfgevallen die geen verband houden met SARS-CoV-2 en die andere oorzaken hebben. In Peru, bijvoorbeeld, kan 74 procent van de oversterfte niet worden verklaard uit gerapporteerde Covid-19 sterfgevallen, volgens een analyse in het tijdschrift Nature is dit in de VS 25 procent; in Spanje is het 35 procent – een groot gat dat een verklaring nodig heeft.

Mogelijke verklaringen:

angst

Het beleid heeft ertoe geleid dat steeds minder mensen met gezondheidsklachten naar de dokter of naar het ziekenhuis gaan. Ze sterven thuis aan een hartaanval, bijvoorbeeld omdat ze geen adequate medische zorg hebben gezocht.

isolatie

Door de maatregelen gaat de gezondheid van mensen dermate achteruit dat ze eerder sterven.

Maar ook andere factoren, zoals schommelende weersomstandigheden, kunnen het sterftecijfer verhogen. Zo is in de zomer van 2019 het sterftecijfer gestegen door de hittegolf. In augustus van dit jaar zijn ook de sterftecijfers omhoog gegaan, vooral in week 33, vanwege een verzengende hitte. “We hebben in augustus een warmtewaarschuwing afgegeven omdat aan verschillende criteria werd voldaan die in het verleden tot een verhoogde mortaliteit hebben geleid”, zegt Prof. Andreas Matzarakis, een expert op het gebied van hittestress bij de Duitse Weerdienst. Hij denkt dat het mogelijk is dat er medio augustus een aantal hittedoden zijn gevallen. Het Federaal Bureau voor de Statistiek vermoedt eveneens dat de sterfgevallen te wijten waren aan hittestress. Of de warme temperaturen de stijging van het aantal doden in augustus volledig verklaren, blijft echter de vraag.

Autopsies brengen duidelijkheid over de doodsoorzaken

Veel covid sterfgevallen werden waarschijnlijk niet eens als zodanig geregistreerd…

Onderzoekers gaan ervan uit dat het virus veel meer mensen besmette en dat ze stierven zonder detectie van het coronavirus.

In Noord-Italië waren er bijvoorbeeld berichten dat er niet genoeg ambulances waren om mensen met ademhalingsmoeilijkheden naar het ziekenhuis te brengen. Deze stierven vervolgens thuis zonder getest te zijn.

Het Robert Koch Instituut gaat er ook van uit dat er veel meer covid-doden zijn, maar dat deze niet als zodanig werden herkend.

En: er zijn ook tegenovergestelde effecten. In Berlijn, Noordrijn-Westfalen en Sleeswijk-Holstein vielen aan het begin van de pandemie nog minder doden dan gewoonlijk. Deskundigen vermoeden dat door de beperking van het openbare leven minder mensen zijn omgekomen bij verkeersongevallen, moorden en geweldsdelicten. Bovendien kunnen contactbeperkingen en hygiënemaatregelen de besmetting van andere besmettelijke ziekten, zoals griep, hebben teruggedrongen.

De stedelijke/plattelandsfactor

Een vergelijking van de gegevens over de oversterfte in de steden en op het platteland brengt sterke verschillen aan het licht. Want net zoals Italië of Spanje niet in gelijke mate werden getroffen, is het vooral duidelijk dat steden als Madrid of New York soms 1,5 of 3 keer de gebruikelijke sterfgevallen registreerden. In Madrid was het sterftecijfer drie keer zo hoog als in de rest van Spanje.

In grotere steden bevinden zich meer mensen in kleine ruimtes, zoals metro’s of winkels, en vindt het leven plaats in kleinere appartementen.

De verschillen tussen steden en het platteland, en tussen individuele landen, suggereren ook dat uitbraakpatronen, beleid en medische zorg van grote invloed zijn op het aantal mensen dat sterft in het geval van een epidemie. Het is deze differentiatie die belangrijk is om de juiste conclusies te trekken en de exacte oorzaken op te sporen.

En nu?

Alleen meer en betere gegevens kunnen helpen

Volgens het Robert Koch Instituut wijst het bovengemiddelde aantal sterfgevallen in Duitsland op een te hoog sterftecijfer in verband met de Covid 19-pandemie. “Een blik op het aantal doden suggereert dat hun tijdelijke toename verband hield met de pandemie, d.w.z. dat een corona-effect waarschijnlijk is”, schreef het Federaal Bureau voor de Statistiek in een rapport. Met name de gegevens uit Beieren en Baden-Württemberg zouden een aanwijzing kunnen zijn dat het coronavirus tot meer sterfgevallen heeft geleid dan eerder bekend was, zegt epidemioloog Max Geraedts.

Deskundigen zijn echter van mening dat het momenteel bevestigde aantal sterfgevallen “veroorzaakt door” Covid-19 zeer waarschijnlijk zal verschillen van het werkelijke aantal. Met de grensoverschrijdende trends in oversterfte lijkt het zeker: Het Coronavirus werd waarschijnlijk onderschat, niet overschat.

Voor de toekomst moeten de autoriteiten en de zorg blijven werken aan het verminderen van onzekerheid en meetfouten. Dit vereist gerichte studies en een hoger aantal tests en autopsies. Alleen zo kunnen de juiste conclusies worden getrokken en zinvolle maatregelen worden genomen.

Auteurs: Mathias Tertilt, Vanessa Reske en Christopher Ophoven

Toegevoegd door Ad Broere:

EuroMomo publiceert wekelijks de gegevens over de afwijking van het normale, gemiddelde sterftepatroon in een bepaald land en in een bepaalde periode.

De oversterfte in week 48 wordt weergegeven in de onderstaande grafiek:

Het blijkt dat de mate van oversterfte merkwaardig is verdeeld over de aan EuroMomo rapporterende landen. Zo is er in Ierland, Walesm Noorwegen, Zweden, Finland, Estland en Hongarije geen oversterfte, in Nederland en Schotland een lage oversterfte en in Belgie, Italie, Zwitserland en Oostenrijk een hoge oversterfte. Dit onderstreept de noodzaak van meer en beter onderzoek, om het Covid beleid te baseren op de juiste data.

Zweden heeft sinds juni geen oversterfte, zoals blijkt uit deze grafiek:

Dit in tegenstelling tot bijvoorbeeld Spanje en Zwitserland. Zwitserland heeft zelfs een hogere oversterfte dan in de weken 11-15 in het voorjaar van 2020. Terwijl deskundigen juist verwachtten dat de oversterfte in Zweden hoog zou zijn vanwege het liberale covid beleid.

Diepgaand onderzoek lijkt inderdaad nodig en misschien ook een mondiaal tribunaal, gericht op waarheidsvinding van alles rond, door en met covid.

bronnen: